مقدمه

در بازار رقابتی امروز، صحت و سلامت کالاها برای مصرف‌کننده و اعتبار برندها برای تولیدکننده هر دو اهمیت حیاتی دارند. لیبل اصالت کالا تنها یک برچسب ساده نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از فناوری‌ها و ضوابط قانونی را شامل می‌شود تا از جعل، تقلب و ورود کالاهای غیرمجاز به بازار جلوگیری کند. در این مقاله با مهم‌ترین استانداردها و مقررات مرتبط با لیبل اصالت کالا در سطح بین‌المللی و داخل ایران آشنا می‌شویم.

 

استانداردهای بین‌المللی

• GS1

سازمان جهانی GS1 مسئول تعریف استانداردهای بارکد (EAN/UPC) و QR Code مبتنی بر XML است. هر برچسب GS1 باید دارای شناسه‌ی محصول (GTIN)، شناسه‌ی مکان (GLN) و شناسه‌ی دسته تولید (Batch/Lot) باشد. این چارچوب امکان تبادل یکپارچه داده میان تولیدکننده، توزیع‌کننده و خرده‌فروش را فراهم می‌کند.

 

• ISO/IEC 18004

استاندارد فنی QR Code که ابعاد، چیدمان ماژول‌ها و سطوح تصحیح خطا (Error Correction) را مشخص می‌کند. رعایت دقیق این استاندارد باعث می‌شود بارکد در شرایط مختلف نوری و زاویه‌های متفاوت به‌درستی اسکن شود.

 

• ISO/IEC 29160

استاندارد RFID برای بسته‌بندی که فرکانس کاری، قدرت ارسال و سطح امنیتی چیپ‌های RFID را تعریف می‌کند. پیاده‌سازی این استاندارد در انبارداری و لجستیک دقیق، کارایی و سرعت اثرگذاری را افزایش می‌دهد.

 

• EPCglobal

مجموعه‌ای از استانداردهای مبتنی بر بلاک‌چین و IoT که امکان نشانه‌گذاری (Tagging) کالاها با شناسه‌های قابل رهگیری امن را فراهم می‌کند. این استاندارد برای صنایع حساس مانند دارو، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی کاربرد ویژه دارد.

 

مقررات و دستورالعمل‌های داخلی ایران

• دستورالعمل سازمان غذا و دارو

برای محصولات دارویی و بهداشتی، نصب برچسب‌های هولوگرامی سازمان غذا و دارو و استفاده از سامانه‌ی پیامکی استعلام اصالت (SMS Code) الزامی است. هر واحد محصول باید دارای کد منحصربه‌فرد تعریف‌شده توسط این سازمان باشد. لیبل اصالت برنج

 

• آیین‌نامه‌ی وزارت صنعت، معدن و تجارت

براساس این آیین‌نامه، تمامی کالاهای مشمول باید در «سامانه جامع تجارت» ثبت شوند و شناسه‌ی رهگیری کالا (Serial Shipping Container Code) روی برچسب کالا درج شود. این کد برای رصد دقیق واردات، تولید و توزیع استفاده می‌شود.

 

• استاندارد ملی ایران ISIRI

سازمان ملی استاندارد ایران، استانداردهایی برای نوع جوهر، متریال برچسب و مقاومت در برابر شرایط محیطی (رطوبت، حرارت، سایش) وضع کرده است. چاپخانه‌های مجاز باید گواهی‌نامه‌ی ISO 9001 و گواهی استاندارد ISIRI را دارا باشند.

 

الزامات کلیدی برای انطباق

۱. یکتا بودن کدها: هر لیبل باید شامل یک شناسه‌ی یکتا (Serial Number یا GTIN) باشد که در پایگاه داده مرکزی قابل رهگیری باشد.

۲. قابلیت خوانش در شرایط مختلف: اندازه‌ی مناسب ماژول‌های بارکد، کیفیت چاپ و سطوح تصحیح خطای QR باید مطابق استانداردهای ISO باشد.

۳. امنیت داده‌‌ها: چنانچه از فناوری‌های بلاک‌چین یا چیپ‌های رمزنگاری‌شده استفاده می‌شود، کلیدهای رمزنگاری باید به‌درستی مدیریت و محافظت شوند.

۴. ثبت در سامانه‌های متمرکز: کدهای رهگیری باید در سامانه‌ی سازمان غذا و دارو یا جامع تجارت ثبت شوند تا استعلام در لحظه امکان‌پذیر باشد.

 

روند بازرسی و ممیزی

• مرحله‌ی پیش‌تولید

مسئول کیفیت کارخانه باید طرح برچسب را به مراجع ذی‌صلاح ارسال و تائیدیه دریافت کند. نمونه‌های آزمایشی برای آزمون دوام، اسکن و صحت اطلاعات بررسی می‌شوند.

 

• هنگام تولید

چاپخانه موظف است گزارش‌های کنترل کیفیت (QC Report) شامل تست اسکن بارکد و مقاومت مادی را ارائه دهد. هرگونه انحراف باید قبل از بسته‌بندی اصلاح گردد.

 

• پس از تولید

نمونه‌هایی از برچسب‌ها به اداره‌ی کل تجهیزات پزشکی یا سازمان غذا و دارو ارسال و نمونه‌برداری می‌شوند. ممیزی دوره‌ای به‌صورت سالانه یا بیشتر برگزار می‌شود.

 

فواید رعایت استانداردها

• افزایش اعتماد مشتریان به برند

• تسهیل صادرات به بازارهای بین‌المللی

• کاهش هزینه‌های مرتبط با پس‌فرستادن کالاهای تقلبی

• تسریع روند ترخیص کالا در گمرک و جلوگیری از توقیف محموله‌ها

 

چالش‌ها و راهکارها

– همگامی با تغییرات بین‌المللی: با بروزرسانی‌های دوره‌ای GS1 و ISO، باید فرایندها را منظم بازبینی کرد.

– پیچیدگی‌های فناوری: برای نمونه، راه‌اندازی بلاک‌چین داخلی نیاز به سرمایه‌گذاری و نیروی متخصص دارد.

– هماهنگی میان نهادها: اتصال سامانه‌های وزارتخانه‌ها به یکدیگر و ایجاد API استاندارد برای تبادل داده.

 

نتیجه‌گیری

انطباق با استانداردها و مقررات لیبل اصالت کالا، از مرحله‌ی طراحی تا عرضه‌ی نهایی، تضمین‌کننده‌ی امنیت، کیفیت و شفافیت زنجیره‌ی تأمین است. تولیدکنندگان و واردکنندگان با پیروی از GS1، ISO، دستورالعمل‌های سازمان غذا و دارو و آیین‌نامه‌های تجارت داخلی می‌توانند به‌سادگی اصالت محصولات خود را اثبات کرده و از مزایای بازار داخلی و بین‌المللی بهره‌مند شوند. برای آشنایی بیشتر با فناوری‌ها و خدمات تخصصی در این حوزه، می‌توانید به صفحه‌ی «لیبل اصالت» در سایت ما مراجعه کنید.